Nowa ustawa dla artystów
Szanowni Państwo,
Zarząd Główny SPAM pragnie poinformować, iż od wielu miesięcy, przy aktywnym udziale członków Zarządu Głównego, trwają prace nad nową ustawą, która jest dedykowana polskim artystom. Jej zapisy pozwolą na określenie statusu artysty: twórcy i wykonawcy, oraz na stworzenie dla niego osobnej kategorii w systemie ubezpieczeń zdrowotnych i emerytalnych.
Według Raportu z 2017 (D. Jurkiewicz-Eckert, Polityka kulturalna Polski 1989–2017, luty 2017) Transformację ustrojowo–społeczno–ekonomiczną z roku 1989 z powodzeniem przeszła większość osób działających w obszarze kultury. Artyści, animatorzy, działacze kultury zaadaptowali się do nowych uwarunkowań politycznych, gospodarczych i administracyjnych, a także – wyzwań kultury światowej.
Nie stworzono jednak nowoczesnego ustroju prawnego kultury. Brak jest systemowych rozwiązań uwzględniających specyfikę kultury i rynku pracy artystów. W systemie polskiego prawa nie ma definicji pojęć, określających poszczególne segmenty sektora kreatywnego (np.: „twórca”, „wykonawca”, artysta”, „dzieło”, „wykonanie artystyczne”). Powoduje to, że organy państwowe różnie interpretują wynikające z owych braków niejednoznaczności, pogłębiając poczucie chaosu i przekonanie o uznaniowości w stosowaniu przepisów i regulacji. Specyfika pracy artystów polega m.in. na tym, że dochody bywają nieregularne i niepewne, a przerwy w pracy nie są objawem niechęci do niej, ale wynikają ze swoistego jej charakteru. Tymczasem system ubezpieczeń społecznych nie uwzględnia tej specyfiki: składki dla artystów prowadzących indywidualną działalność artystyczną muszą być płacone regularnie, a wysokość ich równa jest składkom dla prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą. Powoduje to, że znaczny odsetek artystów nie stać na luksus ubezpieczenia zdrowotnego i emerytalnego, a to prowadzi do wykluczenia z systemu ubezpieczeń społecznego znacznej części środowiska artystycznego.
Podobnie dzieje się w środowisku muzyków. Wprawdzie większość z nich jest zatrudniona na etatach w instytucjach kultury (41% na umowę o pracę na czas nieokreślony), ale znaczna część, a zwłaszcza wśród młodych muzyków, pragnęłaby rozwijać własną działalność artystyczną i nie wiązać się z instytucjami artystycznymi umowami na czas nieokreślony (Raport, 2017). Konieczne jest zatem stworzenie takiego prawa, które obejmowałoby nie tylko muzyków zatrudnionych na etatach, ale również tych rozwijających własną działalność artystyczną, bez osłabiania praw socjalnych.
Pierwszym etapem prac legislacyjnych była Ogólnopolska Konferencja Kultury, przedsięwzięcie podjęte przez MKiDN w celu wypracowania – we współpracy ze środowiskiem artystów reprezentujących wszystkie dziedziny sztuki – stanowiska co do kierunku zmian w obowiązujących rozwiązaniach legislacyjnych i organizacyjnych. Złożyło się na nie 11 wielkich sympozjów ułożonych w dwa cykle.
Pierwszy cykl (wrzesień 2017) tworzyło pięć sympozjów tematycznych poświęconych poszczególnym dyscyplinom twórczym:
4–5 września, Wrocław, Narodowe Forum Muzyki: Muzyka
6 września, Lublin, Centrum Spotkania Kultur: Kultura ludowa
12 września, Gdańsk, Teatr Wybrzeże: Teatr
14–15 września, Kraków, Akademia Sztuk Pięknych: Sztuki wizualne
18 września, Bytom, Bytomski Teatr Tańca i Ruchu ROZBARK: Taniec
Drugi cykl odbył się w listopadzie i grudniu 2017 i składał się z sześciu sympozjów, z których każde poświęcone było wybranemu problemowi:
24 listopada, Poznań, Aula Nova, Akademia Muzyczna: Samorząd jako organizator życia kulturalnego – role, normy, dobre praktyki
27 listopada, Szczecin, Filharmonia im. Mieczysława Karłowicza: Organizacje niezależne i domy kultury – zadania i rozwiązania dedykowane
29 listopada, Bydgoszcz, Opera Nova: Artysta profesjonalny na rynku pracy – definicje, narzędzia, uprawnienia
30 listopada, Olsztyn, Warmińsko-Mazurska Filharmonia: Instytucja kultury – funkcje, zadania, rozwiązania prawne i dobre praktyki
04 grudnia, Katowice, NOSPR: Mechanizmy finansowania kultury – rozwiązania systemowe i alternatywne
17 grudnia, Rzeszów, Filharmonia Podkarpacka: Ochrona dziedzictwa kulturowego – zadania, priorytety, narzędzia.
(relacje z sympozjów na stronie: http://www.konferencjakultury.pl)
Wzięli w nich udział przedstawiciele wielu organizacji i stowarzyszeń, reprezentujący niemal wszystkie obszary działalności twórczej. Całe przedsięwzięcie koordynowane jest przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina z dyr. Arturem Szklenerem w roli głównej, gdyż – jak stwierdziła wiceminister Wanda Zwinogrodzka – muzycy są jedną z najliczniejszych społeczności artystycznych.
Członkowie ZG SPAM uczestniczyli w najważniejszych dla muzyków konferencjach: we Wrocławiu (prezes Ryszard Cieśla w dwóch panelach Muzyk jako artysta – status, uprawnienia, osłony oraz Muzyka jako gałąź gospodarki kreatywnej – finansowanie, organizacja, monitorowanie; wicesekretarz Małgorzata Chmurzyńska – wprowadzenie do panelu Powszechna edukacja muzyczna, wiceprezes Jan Popis w panelu Artystyczna instytucja muzyczna – organizacja wewnętrzna) oraz – prezes R. Cieśla i M. Chmurzyńska – w Bydgoszczy (Artysta profesjonalny na rynku pracy). W 2018 roku odbyły się w siedzibie NIFC–u w Warszawie dwa kolejne spotkania, jedno w gronie przedstawicieli stowarzyszeń muzycznych, drugie – w grupie reprezentującej większość stowarzyszeń twórczych.
W dniach 18 i 19 czerwca 2018 roku w Teatrze Polskim w Warszawie odbyło się sympozjum wieńczące projekt Ogólnopolskiej Konferencji Kultury. W efekcie powołano zespół koordynujący, złożony z ekspertów – przedstawicieli stowarzyszeń twórczych, którzy z prawnikami MKiDN opracują ostateczny kształt ustawy. W tym gronie znalazł się Prezes ZG SPAM, prof. Ryszard Cieśla.
Po pierwszym spotkaniu Zespołu w dniu 8 lipca 2018 r. ustalono m.in., że:
ustawa powinna zawierać (1) część wstępną, definicyjną, (2) część formułującą operacje na statusie (nadawanie, utrzymanie, zawieszenie, wygaśnięcie, utrwalenie), mechanizmy, podmioty odpowiedzialne etc. (3) uprawnienia dla wszystkich (m.in. karta artysty), (4) uprawnienia dla free-lancerów w zakresie ZUS, NFZ, PIT, (5) część poświęconą prawom nabytym, definicji działalności jako twórczej, (6) zmiany w innych ustawach;
status artysty musi dotyczyć osób profesjonalnie i zawodowo zajmujących się działalnością artystyczną. Status nie reguluje dostępu do rynku (nie jest konieczny do wykonywania zawodu), ma z założenia stać się jednak ważnym wskaźnikiem grupy zawodowych artystów. Wskazano wady określeń „twórca” (zbyt ogólne) oraz „artysta” (wartościujące). Zaproponowano „artysta zawodowy”. Podkreślono konieczność ekskluzywnego charakteru statusu, a zarazem jego niezależności od formy zatrudnienia czy ścieżki edukacyjnej. Podkreślono odpowiedzialność podmiotów nadających prawo do uzyskania statusu i przewidywaną presję ze strony zawodów nieartystycznych o charakterze twórczym;
status artysty nadawany będzie przez odpowiedni organ (Komisję) przy MKiDN osobom, które;
ukończyły odpowiednią szkołę/uczelnię,
otrzymały pozytywną ocenę dorobku przez właściwe dla danej branży stowarzyszenie twórcze,
nadanie statusu wiąże się z wpisaniem do rejestru artystów i otrzymaniem karty artysty zawodowego;
w zakresie ubezpieczeń społecznych dla osób niezatrudnionych na etacie zastosowany będzie mechanizm małego ZUS, tj. uznania kwoty 660 zł za 100% składki ubezpieczeniowej gwarantującej kompletne minimalne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. 70% tej kwoty pokrywałby specjalny fundusz, a 30% pokrywałby beneficjent – w postaci składek od umów cywilno-prawnych. Jako górną granicę przychodów miesięcznych dla ulgi zaproponowano rozwiązania analogiczne do ZUS dla małych przedsiębiorstw (5250 zł), W przypadku osób zatrudnionych na etacie szczególne regulacje ubezpieczeniowe nie mają zastosowania
w zakresie rozwiązań podatkowych pożądane jest rozwiązanie jednoznacznie przypisujące występowanie zryczałtowanych 50% kosztów uzyskania przychodu do określonych czynności w ramach zawodów artystycznych. W tym celu postulowane jest uporządkowanie klasyfikacji zawodów i specjalności artystycznych oraz stworzenie nowej kategorii zadań – o charakterze twórczym, których wykonywanie uprawniałoby do 50% kosztów przychodu (np. wykonywanie utworu, również w orkiestrze, w czasie prób etc.). Owo uprawnienie mogłoby być zapisane w ustawie o zawodowym statusie artysty, choć dotyczyć będzie również osób nieposiadających tego statusu;
konieczne jest wprowadzenie zapisów w sposób jednoznaczny dookreślających status prawny czynności artystycznych, w szczególności ich twórczy charakter, w celu uproszczenia umów cywilno-prawnych oraz zabezpieczenia samych artystów oraz instytucji przed egzotycznymi interpretacjami ZUS, sądów, urzędów skarbowych etc.
Obecnie trwa zbieranie danych, które są niezbędne do przedstawienia realnej sytuacji bytowej polskich artystów. ANKIETA: http: http://ankieta.liczydlo.art/536
